Ορισμός: Ο προπονητής αναλαμβάνει την προετοιμασία αθλητών και γενικότερα αθλουμένων, ατομικά ή σε ομάδα, και φροντίζει για την καλή φυσική τους κατάσταση, ώστε να έχουν την καλύτερη δυνατή απόδοση κατά τη διεξαγωγή αγώνων.
Περιγραφή: Ανάλογα με το άθλημα και την ηλικία των αθλητών και των αθλουμένων που έχει αναλάβει ο προπονητής, επιλέγει τις κατάλληλες ασκήσεις και διαμορφώνει το αντίστοιχο πρόγραμμα. Στόχος του προπονητή είναι να προετοιμάσει κατάλληλα τους αθλητές και τους αθλουμένους, ώστε να είναι σε θέση να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις αγώνων και αναμετρήσεων. Ακόμη, είναι υπεύθυνος για την προετοιμασία της συγκεκριμένης τακτικής για κάθε αγώνα και την πρακτική εφαρμογή της κατά τη διεξαγωγή του.
Στο πλαίσιο αυτό συγκεντρώνει στοιχεία για τους μελλοντικούς αντιπάλους, προκειμένου η ομάδα του ή ο συγκεκριμένος αθλητής που έχει αναλάβει να είναι σε θέση να τους αντιμετωπίσει. Επίσης, κατά τη διάρκεια του αγώνα συμβουλεύει και ενισχύει τους αθλητές, παρεμβαίνει σε περιπτώσεις λανθασμένων ενεργειών και τροποποιεί, αν χρειαστεί, την ακολουθούμενη τακτική. Μετά το τέλος του αγώνα αναλύει μαζί με τους αθλητές την απόδοσή τους, επισημαίνει τα θετικά σημεία και καταστρώνει στρατηγικές βελτίωσης των αρνητικών.
Αν είναι προπονητής σε ομαδικό άθλημα, έχει τη δυνατότητα πραγματοποίησης αλλαγών για την ανανέωση του δυναμικού της ομάδας προκειμένου για την καλύτερη απόδοσή της.
Ο εξοπλισμός του προπονητή περιλαμβάνει αθλητική φόρμα ή φόρμα κολύμβησης αν πρόκειται για θαλάσσια αθλήματα, σφυρίχτρα, χρονόμετρα και βέβαια εξειδικευμένα για κάθε άθλημα εξαρτήματα, όπως για παράδειγμα μπάλες, ρακέτες, εμπόδια, κορδέλες, κορίνες κ.ά.
Με την τεράστια προβολή των αθλητικών εκδηλώσεων σήμερα και την αναγνώριση της σπουδαιότητας του αθλητισμού για την ομαλή ανάπτυξη του ανθρώπου, το έργο του προπονητή αποκτά ιδιαίτερη αξία.
Η τηλεόραση και γενικότερα τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχουν συμβάλει αποφασιστικά στην ανάδειξη του επαγγέλματος, ιδιαίτερα όσον αφορά στα δημοφιλή αθλήματα, όπως το ποδόσφαιρο, το μπάσκετ και τελευταία ο στίβος και η γυμναστική.
Προϋποθέσεις άσκησης: Για να μπορέσει κάποιος να ασκήσει το επάγγελμα του προπονητή είναι απαραίτητη η άδεια ασκήσεως επαγγέλματος. Η άδεια χορηγείται από τη Γ.Γ.Α., εφόσον ο υποψήφιος διαθέτει πτυχίο ΤΕΦΑΑ ή προηγούμενη εμπειρία στο συγκεκριμένο άθλημα με το οποίο ενδιαφέρεται να ασχοληθεί ή έχει παρακολουθήσει σεμινάρια προπονητικής που διοργανώνει η Γ.Γ.Α.
Νομοθετική κατοχύρωση: Το επάγγελμα κατοχυρώνεται νομικά με τον Ν. 2725/99 περί αθλητισμού.
Ιδιαίτερα Προσωπικά Χαρακτηριστικά και Ικανότητες:
Πρέπει να έχει καλή σωματική διάπλαση και υγεία για να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις τους επαγγέλματος ως καθοδηγητής μιας αθλητικής προσπάθειας. Η αγάπη για τον αθλητισμό, οι επικοινωνιακές δεξιότητες και ικανότητα να οργανώνει και να διοικεί άτομα ή ομάδες ατόμων, είναι προσόντα που τον χαρακτηρίζουν.
Πρέπει να είναι συνεπής, υπεύθυνος, μεθοδικός και να διακρίνεται για το ήθος και την εργατικότητά του. Ακόμη πρέπει να διαθέτει υπομονή, επιμονή και την ικανότητα να εμπνέει εμπιστοσύνη και να αναπτερώνει το ηθικό των αθλητών.
Σπουδές:
Η εκπαίδευση των προπονητών αθλημάτων γίνεται στα τμήματα Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού των Α.Ε.Ι. Διασύνδεση με το Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα.
Το πρόγραμμα σπουδών διαρθρώνεται σε δύο κύκλους. Ο πρώτος κύκλος είναι τέσσερα εξάμηνα και τα μαθήματα είναι γενικής κατεύθυνσης που στοχεύουν στο να καταστήσουν ικανούς τους φοιτητές να διδάξουν το μάθημα της Φυσικής Αγωγής. Ο δεύτερος κύκλος είναι επιπλέον τέσσερα εξάμηνα, όπου διδάσκονται οι ειδικότητες -κύριες και δευτερεύουσες- όπως προπονητικής κατεύθυνσης, αθλητικές δραστηριότητες κλειστού και ανοιχτού χώρου, καθώς και ειδικότητα ελληνικών παραδοσιακών χορών.
Αθλητές που δεν έχουν πτυχίο Φυσικής Αγωγής μπορούν να γίνουν προπονητές παρακολουθώντας ολιγοήμερα σεμινάρια στη Σχολή Προπονητών της Γενικής Γραμματείας Αθλητισμού (Γ.Γ.Α.).
Σπουδαιότητα: Η σχέση του προπονητή με τους αθλητές απαιτεί αμοιβαία ηθική δέσμευση και αφοσίωση. Ο προπονητής, εκτός από δάσκαλος, οφείλει ταυτόχρονα να έχει ηγετικές δεξιότητες, ικανότητα να δημιουργεί σχέσεις εμπιστοσύνης με τους αθλητές, να εμπνέει σεβασμό και γενικότερα να φροντίζει για τη δημιουργία και τη διατήρηση κλίματος επικοινωνίας. Στοιχεία που πρέπει, επίσης, να τον διακρίνουν είναι ο ενθουσιασμός, ο δυναμισμός και η αποφασιστικότητα, όπως και η ικανότητα σε κάθε στιγμή να διατηρεί την ψυχραιμία και την αυτοκυριαρχία του. Τόσο ο ίδιος όσο και οι αθλητές του, οφείλουν να λειτουργούν στα αθλητικά πλαίσια που επιβάλουν οι άγραφοι κανόνες δεοντολογίας που έχουν καθιερωθεί διεθνώς με τον αγγλικό όρο ‘fairplay’.
Σημαντικό, ουσιαστικό, αλλά και δύσκολο κομμάτι της δουλειάς του προπονητή αποτελεί η ψυχολογική προετοιμασία για την αντιμετώπιση κάθε αντιπάλου, πράγμα που απαιτεί να διαθέτει ο ίδιος συναισθηματική ωριμότητα και ισορροπία. Τέλος, η εντιμότητα, η ηθική ακεραιότητα, η ικανότητα στη μετάδοση γνώσεων, οι δεξιότητες επικοινωνίας και τα μεγάλα ψυχικά αποθέματα αποτελούν απαραίτητα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του προπονητή. Όπως γίνεται κατανοητό, η άριστη φυσική κατάσταση είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ενασχόληση με το επάγγελμα.
Περιβάλλον ενασχόλησης: Ο προπονητής μπορεί να απασχοληθεί σε διάφορους αθλητικούς συλλόγους ή ως προσωπικός προπονητής αθλητών, σε εθνικές ομάδες και σε ομάδες ιδρυμάτων, φορέων ή σχολείων.
Επαγγελματικές συνθήκες: Το επάγγελμα του προπονητή συνδέεται με έντονα συναισθήματα, είτε χαράς και ηθικής ικανοποίησης σε περίπτωση επιτυχίας είτε λύπης σε περίπτωση ήττας. Σε κάθε περίπτωση, όμως, η ένταση και το άγχος, τόσο κατά την προετοιμασία όσο και κατά τη διάρκεια του αγώνα είναι μεγάλα. Οι προπονήσεις και οι αγώνες γίνονται την ημέρα ή και το βράδυ. Εξάλλου, οι μετακινήσεις για τον προπονητή είναι συχνές και ανάλογα με το αγωνιστικό επίπεδο που έχει αναλάβει και τις υποχρεώσεις της ομάδας ή του αθλητή, μπορεί να είναι σε επίπεδο τοπικό, εθνικό ή διεθνές. Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι ο προπονητής μπορεί να μετακινείται από τη μια ομάδα στην άλλη, κάτι που παρατηρείται κατά κύριο λόγο στα πολύ υψηλά επίπεδα της προπονητικής.
Οι χώροι εργασίας του προπονητή, ανάλογα με το άθλημα μπορεί να είναι ανοιχτοί, όπως για παράδειγμα τα γήπεδα ποδοσφαίρου, ή κλειστοί, όπως για παράδειγμα τα γυμναστήρια άρσης βαρών. Η προπόνηση πολλές φορές δεν πραγματοποιείται στο χώρο που διεξάγεται ο αγώνας, αλλά σε βοηθητικές εγκαταστάσεις. Οι συνθήκες εργασίας του προπονητή καθώς και τα αποτελέσματα που μπορεί να επιτύχει είναι σε μεγάλο βαθμό συνάρτηση των αθλητικών εγκαταστάσεων του φορέα για τον οποίο εργάζεται. Εξάλλου, όσον αφορά στα αποτελέσματα των προσπαθειών του εξαρτώνται και από τους αθλητές τους οποίους έχει αναλάβει να προετοιμάσει.
Επαγγελματικές οργανώσεις: Το Καταστατικό του Συνδέσμου Προπονητών και οι κανονισμοί προπονητών των διαφόρων αθλημάτων προσδιορίζουν τον δεοντολογικό κώδικα που κατά περίπτωση εφαρμόζεται.
Γενικά σχόλια: Ο προπονητής είναι απαραίτητο να διακρίνεται από διορατικότητα, σοβαρότητα και επαγγελματισμό, ώστε να είναι σε θέση να αναλάβει υπεύθυνα την εξέλιξη της πορείας του αθλητή στο αγώνισμα που έχει επιλέξει και να συμβάλλει στην ολοκλήρωση της ατομικής και αθλητικής του προσωπικότητας.
Δυναμισμός, μαχητικότητα, επιμονή και μεγάλη ψυχική αντοχή είναι απαραίτητο να χαρακτηρίζουν τον επαγγελματία προπονητή.